De meeste mensen denken dat het prima kan: bellen of appen in het verkeer. 'Levensgevaarlijk', zegt psycholoog Stefan van der Stigchel, die onderzoek doet naar aandacht. 'We overschatten onze aandacht enorm.' Wetenschappers ontdekken steeds meer over het ingenieuze aandachtsysteem. Ze leren daarbij ook van mensen bij wie het kapot is: neglect patiënten. Deze patiënten negeren stelselmatig één helft van hun lichaam of een deel van de ruimte om hen heen. Ze eten bijvoorbeeld maar één kant van hun bord leeg of poetsen slechts de helft van hun tanden. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken uit hoe aandacht werkt in ons brein. Dat je heel makkelijk afgeleid kan worden, laat Nederlands kampioen goochelen Niek Takens zien.
We willen schonere energie en slimmere elektronica. Maar voor de productie van duurzame windmolens, zonnepanelen, elektrische auto's, computers en smartphones hebben we een grote hoeveelheid zeldzame metalen nodig. Het probleem: deze metalen raken in rap tempo op. Diederik Jekel en Elizabeth van Nimwegen constateren in Focus dat onze manier van leven op het spel staat als er niks verandert. Ze onderzoeken wat de oplossingen zijn voor onze metaalhonger. Ligt de oplossing op 5 km diepte in de oceaan of in een bovengrondse 'urban mine'? En kunnen deze bijzondere metalen ooit vervangen worden door minder exotische grondstoffen?
Duizenden mensen in Nederland zijn chronisch uitgeput, zonder duidelijke medische oorzaak. Hun ziekte wordt chronisch vermoeidheidssyndroom of ME genoemd. Psychologen beweren dat ze patiënten kunnen genezen, maar hun behandeling is lang niet altijd effectief en sommige patiënten zeggen zelfs zieker geworden te zijn van psychologische therapie. Focus toont mensen die ernstig invalide zijn door chronische uitputting en die vinden dat zij door psychologen en dokters meedogenloos zijn behandeld. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen onderzoeken ook alternatieven voor de psychologische behandeling en kijken of er misschien tóch een lichamelijke oorzaak te vinden is voor deze soms tot euthanasie en zelfmoord leidende ziekte.
Het koraal bij de ABC- eilanden sterft. Is de grootste boosdoener klimaatverandering? Welke rol speelt de visserij, slechte afvalwaterzuivering en de landbouw? Zou het kunnen zijn dat de grote hoeveelheid toeristen het koraal doodpoept? Elisabeth van Nimwegen gaat voor Focus naar Curaçao, op zoek naar de oorzaken. Ze vertrekt met het Nederlandse onderzoeksschip de Pelagia op een vijfdaagse expeditie rond de Caribische eilanden. Hoe is het gesteld met het koraal en de waterkwaliteit? Bij de kust van Bonaire zijn mysterieuze algenmatten op de bodem van de zee gevonden. Welk effect hebben die op het koraal?
Algoritmes veroveren in rap tempo de wereld. Ze maken tegenwoordig zelfs schilderijen en muziekcomposities. En ze nemen steeds vaker belangrijke beslissingen voor ons, bijvoorbeeld bij het afsluiten van leningen, bij sollicitaties, het voorspellen van criminaliteit, de schoolkeuze in het voorgezet onderwijs, het opsporen van kanker en het vinden van een partner. Maar geven deze computergestuurde beslissingen ook altijd de beste uitkomst? Moeten we ze blindelings vertrouwen? Wetenschappers in Nederland stellen dat er maar een manier is om misbruik te voorkomen: ze moeten allemaal openbaar worden gemaakt. Wie doet het beter: het algoritme of de mens? Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen gaan op zoek.
Terugblik op een van de laatste grote publieke optredens van het natuurkundig genie Stephen Hawking, overleden op 14 maart 2018. In mei 2014 stond presentator Diederik Jekel oog in oog met Hawking en mocht hem aan de tand voelen op het Plancks-symposium in Utrecht.
Dankzij zestig jaar satelliettechnologie hebben we onbegrensde communicatiemogelijkheden en technieken om onze planeet te bestuderen. Veel van die technologie doet het niet meer en zweeft als ruimteschroot eindeloze rondjes rond de aarde. Een afvalberg in de ruimte. Elisabeth van Nimwegen en Diederik Jekel ontdekken in Focus dat de inmiddels miljoenen stukjes ruimteafval satellieten uit elkaar kunnen laten spatten en levensgevaarlijk kunnen zijn voor astronauten in hun ruimteschepen. Hoe kunnen we die gevaarlijke rotzooi in de ruimte opruimen?
Een schep zand: genoeg om duizenden huishoudens van energie te voorzien? Te mooi om waar te zijn, of toch niet? Voor de opwekking van duurzame elektriciteit is alle hoop nu gevestigd op zonne- en windenergie. Die voldoen niet aan onze energiebehoefte en het is de vraag of ze dat ooit zullen doen. Misschien moeten we inzetten op kernenergie om klimaatverandering te stoppen. Elisabeth van Nimwegen en Diederik Jekel gaan op zoek naar de kernenergie van de toekomst: veilig en met nauwelijks radioactief afval. Elisabeth bezoekt ITER, in Zuid-Frankrijk, waar een experimentele reactor in aanbouw is. Hier wil men met kernfusie energie opwekken. Is dat haalbaar? Een andere nieuwe theorie over het opwekken van kernenergie ligt al vijftig jaar op de plank. In Delft proberen onderzoekers deze bijna vergeten vorm van kernenergie een nieuw leven in te blazen. In deze reactor is niet uranium de brandstof, maar thorium. Daar liggen stranden vol mee. Is de thorium-reactor de schone energievoorziening van de toekomst?
Jaarlijks worden er tientallen tot honderd lichamen van migranten gevonden in het Texaanse Brooks County, vlakbij de Mexicaanse grens. Veel migranten uit Midden-Amerika proberen met mensensmokkelaars Amerika te bereiken, maar worden door hen in de woestijn gedropt, zonder voldoende voedsel en drinkwater. Velen sterven. Wanneer ze gevonden worden krijgen ze een anoniem graf. Wetenschappers van de Texas State University proberen deze ongeïdentificeerde lichamen nu alsnog een naam te geven. Diederik Jekel bezoekt de bodyfarm in Texas, een openluchtlab waar lichamen in de brandende zon ontbinden. Kennis hierover kan helpen bij de identificatie van deze vluchtelingen.
In Nederland lopen bijna drieduizend bij de politie bekende criminelen rond die nog een lange gevangenisstraf moeten uitzitten. Hoe moeilijk is het eigenlijk om onzichtbaar te blijven als de politie echt z'n best doet? In een race tegen de klok probeert Diederik Jekel 36 uur uit handen te blijven van een speciale hightech-opsporingsdienst. Elisabeth van Nimwegen heeft 36 uur de tijd om haar collega Diederik Jekel aan te houden. Bij haar zoektocht naar Diederik is er speciale aandacht voor QUIN, een zelflerend computerprogramma van TNO, waarmee tactische analisten van de recherche gedrag van voortvluchtigen kunnen voorspellen. Verder is er aandacht voor een door het NFI ontwikkelde technologie om verdachten te identificeren aan de hand microscopisch kleine sporen van geneesmiddelen, drugs of explosieven. En we zien of de nieuwste toepassing van gezichtsherkenning Diederik uit een mensenmassa kan pikken.
De tijgermug rukt op, de muskusrat bedreigt de dijken en de 'hooikoortsplant' Ambrosia verlengt het hooikoortsseizoen in Nederland met twee maanden. Deze soorten zijn door menselijk toedoen vanuit het buitenland in Nederland terechtgekomen. De nieuwe soorten hebben nog weinig natuurlijke vijanden en kunnen daardoor gaan woekeren. De overheid spendeert veel geld om ze te bestrijden, onder het mom van invasieve exoten. Maar kunnen we deze nieuwe soorten niet gewoon accepteren en er ons voordeel uit halen? Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen verdiepen zich in de nieuwe Nederlandse flora en fauna.
Waarom hebben wij geen herderskatten, maar wel herdershonden? Al 15.000 jaar, langer dan koeien, schapen, kippen, paarden en katten, is de hond het lievelingshuisdier van de mens. Waarom en hoe is hij dat geworden? Door de eeuwen heen zijn hond en baas veel op elkaar gaan lijken. Er zijn zelfs honden met symptomen van depressie en ADHD. Dankzij onze goede zorgen worden honden zo oud dat ze soms ook dement worden. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen onderzoeken hoeveel de beste vriend van de mens op ons lijkt.
In de Noordzee is het een enorme herrie. Explosies, seismische proeven, schepen en de bouw van windmolenparken veroorzaken een kakofonie van geluid onder water. En al dat geluid heeft invloed op de dieren die er leven. Jaarlijks ondervinden duizenden bruinvissen ernstige schade aan hun gehoor. Bijna onafgebroken verrijzen de komende jaren nieuwe windmolenparken in zee. In 2050 zal naar verwachting een kwart van het Noordzee-oppervlak gebruikt worden voor windmolenparken. Met de bouw van nieuwe windmolenparken neemt geluid onder water flink toe. Wat doet dat met de zeezoogdieren en vissen? Heien we het leven in de Noordzee naar de knoppen of valt het mee en is de herrie een offer dat we moeten brengen voor een groenere samenleving?
Migraine, omschreven door patiënten als 'een ritmisch pokende ijspriem, de afschuwelijkste toestand, een orkaan in je hoofd', komt bij vrouwen drie keer zo vaak voor als bij mannen. Hoe kan dat? Vrouwelijke hormonen lijken van invloed op de migraineaanval. Ontstaat migraine bij mannen ook door vrouwelijke hormonen? Dit jaar komt het eerste medicijn op de markt dat gemaakt is om de aanvallen te voorkomen, het is veelbelovend. Maar waarom is er nog geen medicijn dat aangrijpt op de hormonen? Onderzoek naar vrouwen liet lang op zich wachten, maar hier komt snel verandering in. En dat geldt niet alleen voor migraine. Ook kennis over autisme en reuma bij vrouwen levert vernieuwende inzichten. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken uit waarom medisch onderzoek zich vaak alleen op mannen richtte, waardoor het vinden van de oplossing voor migraine zo'n veertig jaar achterloopt.
Iedereen kan fietsen, maar het aantal ongelukken neemt toch toe. Na honderd jaar fietsen in Nederland wordt de fiets door de wetenschap ontdekt. En er blijkt nog veel te vertellen. Elisabeth en Diederik onderzoeken de natuurkunde van de fiets en de neurologie van het fietsen. In de Nederlandse steden en dorpen kan de fiets ons redden van files en vervuiling, maar er bestaat geen betrouwbare routeplanner voor de fiets. En in 2017 waren er voor het eerst in de recente geschiedenis meer dodelijke ongevallen met de fiets dan met de auto. Een treurig stemmende trend die dringend gekeerd moet worden. In een soepel draaiende aflevering onderzoeken Diederik en Elisabeth het enorme belang van de ordinaire stadsfiets en de verbazingwekkende neurobiologie van het fietsen.
Voor de een is bliksem prachtig, voor de ander verschrikkelijk. Kunnen we ons wapenen tegen dit indrukwekkende, ontzagwekkende - en steeds vaker voorkomende - natuurfenomeen? Wat weten we al en vooral: wat weten we nog niet? We zijn er bij als het Zwarte Cross terrein bliksem-proof wordt gemaakt. We spreken een slachtoffer dat getroffen is door de bliksem, maar die het gelukkig wel na kan vertellen. Nederland blijkt - bij toeval - de beste bliksemdetector ter wereld gebouwd te hebben. Hoe zien die allernauwkeurigste bliksembeelden ooit er uit?
Robotraketten die zelfstandig vijanden opsporen en zich erop storten, semiautonome vliegende handgranaten, op afstand bestuurbare minitankjes met munitie en computergestuurde richtsystemen; ook op het slagveld is de robot in opmars. Diederik Jekel bekijkt met een combinatie van fascinatie en afgrijzen wat de wetenschap aan vernietigingskracht ontwikkelt en ondervindt aan den lijve hoe moeilijk het is om in een hypermoderne tank het overzicht te houden en goede beslissingen te nemen.
Een aanzienlijke groep Nederlanders lijdt aan verlies van reukzin: anosmie. Een kleinere groep aan trimethylaminurie, ook wel bekend als het visgeursyndroom. Een belangrijke overeenkomst: beide patiëntengroepen ondervinden vaak op onaangename wijze dat geur een veel grotere rol speelt in ons leven dan we vermoeden.
Waar moet ons radioactieve afval naartoe? Nu wordt in Nederland al het radioactieve afval voor minstens honderd jaar bovengronds opgeslagen in Zeeland, bij de COVRA, de Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval. Er wordt al heel lang gezocht naar een oplossing om dit afval voor eens en altijd veilig op te bergen. Maar hoe bewaar je radioactieve stof als die minstens 100.000 jaar ongestoord moet blijven liggen en niet eerder ontdekt mag worden omdat het anders een enorm gevaar oplevert voor mens en omgeving? Kunnen we het gevaarlijke radioactieve afval definitief ergens kwijt? Waar dan? En hoe? Elisabeth van Nimwegen gaat voor Focus op onderzoek uit en daalt af in zoutmijnen, ondergrondse graniettunnels en diep in kleilagen.
Waterschappen in Nederland beschouwen het waterplantje azolla als een lastig onkruid, terwijl wetenschappers in het plantje een krachtpatser zien, waar je onder andere duurzaam veevoer van kunt maken. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken in Focus uit of azolla de aarde weer opnieuw zou kunnen afkoelen.
Wat gaat er mis in het gokverslaafde brein? Ex-verslaafde Feite Hofman bracht een groot deel van zijn tijd door achter de fruitautomaat. Volgens de Amerikaanse onderzoekster Natasha Dow Schüll is vooral de fruitautomaat ontworpen als een muizenval voor het brein.
Diederik Jekel begraaft met de Nederlandse archeoloog Hayley Mickleburgh een gemummificeerd lichaam. Deze 'mummie' zat maandenlang in de Texaanse hitte, vastgebonden aan een paaltje. Hayley Mickleburgh, die meer gedoneerde lichamen op de 'bodyfarm' in Texas bestudeert, bracht nauwkeurig de ontbinding van dit lichaam in kaart.
Door ons massale reisgedrag naar verre landen steekt tuberculose, de tering, weer regelmatig de kop op in Nederland. De tbc-bacterie is steeds vaker bestand tegen antibiotica, resistent dus. Diederik Jekel ontmoet op de gesloten afdeling van een tbc-kliniek patiënten met open tbc. Elisabeth van Nimwegen ontdekt hoe wetenschappers zoeken naar nieuwe medicijnen om de resistente bacterie te slim af zijn.
Het gebruik van proefdieren voor medische experimenten staat steeds vaker ter discussie en het draagvlak in de samenleving voor dierproeven wordt steeds kleiner. Alternatieven worden onderzocht onder het motto 'vervangen, verminderen en verfijnen', maar het aantal neemt nauwelijks af. Nog altijd sterven er jaarlijks bijna een half miljoen dieren in laboratoria en worden er nog eens 400.000 gedood omdat ze na het fokken overblijven. Volgens veel wetenschappers is het gebruik van proefdieren voor fundamenteel onderzoek en voor toelating van medicijnen onvermijdelijk. Focus kijkt mee met dierproeven die volgens wetenschappers echt noodzakelijk zijn. Wat zijn de overwegingen die worden gemaakt voor het gebruik van dieren in medische tests? Hoe ver staat het met het onderzoek naar buiten het lichaam gekweekte menselijke organen? Maken die in de nabije toekomst een deel van de dierproeven overbodig?
Eén op de zes werknemers in Nederland doet nachtwerk. Ze werken in ziekenhuizen, in havens, als beveiliger en de laatste jaren ook steeds vaker voor internetwinkels. Want 'vandaag besteld, morgen in huis' lukt alleen door nachtwerk in magazijnen. Rond een miljoen mensen leeft hierdoor met een permanent verstoorde biologische klok. Is dat wel verantwoord? En hoe kun je het beste omgaan met nachtwerk en jetlags? Diederik Jekel duikt in de wetenschap achter de slapeloze nacht, en ontdekt dat sommige slaapmiddelen je juist wakker houden.
Schokkende hoeveelheden plastic komen jaarlijks in zee terecht. De enorme hoeveelheid afval die zich in de vorm van plastic soep verzamelt, is maar een fractie van al het plastic afval in het milieu. Waar blijft de rest? Wetenschappers berekenden dat er honderd keer zoveel plastic afval moet zijn dan we terug kunnen vinden en willen weten waar het is gebleven. Diederik Jekel zoekt met ze mee. Hij maakt kennis met het Amerikaans echtpaar Zettler. Deze onderzoekers doen onderzoek op Texel om daar een verklaring te vinden voor het verdwijnende plastic. Elisabeth van Nimwegen zoekt uit waar ons plastic huisafval terecht komt. Ze constateert dat het gebruik van plastic door consumenten sneller groeit dan de economie. En zelfs in het keurige Nederland wordt minder dan de helft van al dat plastic afval gerecycle
Slangenbeten zijn vaak dodelijk. Voor de mensen die een slangenbeet overleven zijn de gevolgen vaak ernstig en blijvend. Slangengif richt enorm veel schade aan in het lichaam, variërend van verlammingsverschijnselen tot schade van hartspiercellen en ritmestoornissen. Geschikt antigif is cruciaal voor de behandeling van slangenbeten, maar is vaak niet beschikbaar of onbetaalbaar. Vooral de armere bewoners van het plattenland in Afrika en Azië zijn de klos: zij hebben geen geld voor het levensreddende antigif. Elisabeth van Nimwegen reist af naar Kenia en gaat daar op slangenjacht. Haar zoektocht begint bij de Bio-Ken Snake Farm in Kenia, hét kenniscentrum op het gebied van slangenbeten in Afrika. Deze grootste slangenfarm van Afrika houdt tientallen soorten slangen. Bij elke melding van een slangenbeet of een ontdekking van een slang in een woning rukt een team van experts uit. Als iemand door een slang is gebeten, redden ze niet alleen het slachtoffer, maar vaak ook de slang om erachter te komen welk antigif toegediend moet worden. Om het levensreddend antigif te produceren is het gif van de slangen nodig. Daarmee is slangengif zowel het probleem als de oplossing voor slangenbeten. Jaarlijks overlijden naar schatting meer dan 130.000 mensen aan de gevolgen van een slangenbeet. Nog eens 450.000 slachtoffers houden blijvend schade over na de beet van een gifslang. Daarmee is het één van de dodelijkste tropische 'ziektes' van de wereld.
Nieuwe oren, neuzen en borsten liggen klaar op bestelling. Ze zijn voor patiënten die ze verloren door ziekte en ze zijn bijna niet van echt te onderscheiden. Oren met nepadertjes die je vastklikt aan je schedel, een neus met zongebrande tint en borsten waar zelfs gevoel in zit. Wie maken dit en waar? En wat betekent het voor de patiënten als ze hun oude uiterlijk weer terugkrijgen? Elisabeth van Nimwegen duikt in de wereld van de operatie na de operatie.
Het koraal bij de ABC- eilanden sterft, maar niet door klimaatverandering. Waardoor dan wel? Het azuurblauwe water rond Curaçao blijkt niet zo fris te zijn. Onderzoeksschip de Pelagia gaat op expeditie rond de Caribische eilanden en treft bij de kust van Bonaire mysterieuze giftige algenmatten aan. Hoe komen die daar terecht?
In het Texaanse Brooks County, 'Death Valley', worden ongeïdentificeerde lichamen gevonden van migranten die de grens probeerden over te steken. Onderzoekers aan de Texas State University proberen de lichamen alsnog een naam te geven. Diederik Jekel bezoekt een openluchtlab waar wetenschappers lichamen laten ontbinden. Ook spreekt hij met de Nederlandse archeoloog Hayley Mickleburgh, die onderzoekt hoe een skelet na de dood in elkaar zakt.